Na een ruzie in Club 9-11 aan de Amstelstraat in het centrum van Amsterdam wordt brand gesticht op de eerste etage. De bovenliggende etages zijn verbouwd tot pension voor gastarbeiders. De brand breidt zich via het trapgat razendsnel uit. De gastarbeiders kunnen het pand nauwelijks ontvluchten. Acht pensiongasten komen in de vuurzee om het leven. Twee bewoners halen zwaar gewond.
De prelude:
In de roaring Twenties is de Amstelstraat het middelpunt van het uitgaansleven in Amsterdam. Op nummer 9-11, op de hoek van de Amstelstraat en de Paardenstraat, is het Eden Theater gevestigd. Als na de oorlog het rijke theaterleven uit de straat is verdwenen, slaat de verloedering toe. Er vestigen zich dubieuze clubs in de eens zo luxueze theaterpanden, en de bovenetages worden gebruikt als morsige hotels en pensions.
In de loop van de jaren ’60 groeit de toestroom van goedkope arbeidskrachten uit de landen rond de Middellandse Zee. De gastarbeiders worden wel zo genoemd, maar nauwelijks als gasten behandeld. Ze moeten hun onderdak zoeken in piepkleine hokjes in schimmige pensions, die ze meestal met velen moeten delen.
Zo ook op de bovenste etages van het voormalige Eden Theater, waar door mevrouw Hoogkamer pension ‘Johnny’ wordt geëxploiteerd. Op de 2 etages zijn 16 kleine houten kamertjes, waar de pension- gasten voor 100 gulden per maand een schamel onderkomen hebben. Het pension zou in december 1970 zo’n 40 – voornamelijk Marokkaanse – gastarbeiders en zeven Nederlanders huisvesten. Gemiddeld delen zes tot zeven bewoners samen één kamer. Er zijn geen brandwerende voorzieningen, en behalve de smalle trap zijn er geen andere vluchtwegen. Deze situatie is heel gebruikelijk in de gastarbeider-pensions in die jaren.
Het verloop:
In 1970 bevindt zich op de begane grond de meubelzaak Meurop. Daarboven, op de eerste etage, is Club 9-11 gevestigd. Rond middernacht van 4 op 5 december zou er ruzie zijn ontstaan in de club op de eerste etage. De ruzie leidt tot brandstichting. Een getuige ziet een lichtflits en ziet daarna 2 mannen uit het trappenhuis wegvluchten. Er worden later twee brandhaarden aangetroffen, één op de trap bij de eerste etage en één op de begane grond.
De brand trekt via het trapgat razendsnel naar de bovenste etages, waar de pensionbewoners geen kant meer op kunnen. Het is 00.08 uur als de brandweer wordt gealarmeerd.
Als die rond 00.12 uur ter plaatste komt moeten ze direct met springzeilen en de autoladders mensen uit het brandende pand gaan redden. Twaalf mensen worden gered met een springzeil en zes via een autoladder. Als er aan redden niet meer te denken valt, kan de brand met negen lagedruk stralen worden bestreden.

Er vallen acht doden in het pand, één pensionbewoner overlijdt later in het Binnengasthuis. Twee bewoners worden zwaargewond opgenomen in het ziekenhuis, vier bewoners raken lichtgewond.
Acht overledenen kwamen uit Marokko, één uit Tanzania. Één van de dodelijke slachtoffers wist nog een raam te bereiken, maar kon niet meer wegkomen omdat twee andere bewoners zich aan hem vast hadden geklampt.
Van de acht Marokkanen stonden er vier niet bij de vreemdelingendienst geregistreerd. Waarschijnlijk waren er rond de 30 gasten in het pension, maar het het (verplichte) pensionregister was zoek.
Na de brand wordt het pand een speculatie object. In augustus 1971 is er een dodenwake voor het pand, waarmee gastarbeider-organisaties de slechte huisvesting situatie aan de kaak willen stellen. Het pand wordt uiteindelijk na langdurige leegstand gesloopt. In de nieuwbouw is nu het trendy restaurant Flo gevestigd. Niets herinnert meer aan het drama van 5 december 1970.
De oorzaken:
De brand in Club 9-11 is aangestoken. Er zijn wel een paar verdachten aangehouden en er waren verschillende speculaties over de aanleiding van de ruzie, maar uiteindelijk is er niemand veroordeeld en is de aanleiding niet definitief vastgesteld.
Volgens de politie was pension Johnny in verhouding tot andere ‘pensions’ redelijk op orde. Er was zelfs een nooduitgang naar het dak, maar daarvan waren de bewoners niet op de hoogte. De brandstichting in het enige trappen huis en de houten betimmering van de kamertjes maakten het vluchten voor de vele bewoners uiterst moeilijk.
Horeca, schimmige pensionnetjes en kamerverhuurbedrijfjes bleken op grote schaal niet te voldoen aan brandpreventie-eisen en bovendien extra kwetsbaar voor brandaanslagen door het soms wat “licht-ontvlambare” karakter van de bewoners.
Bronnen:
https://onsamsterdam.nl/brand-in-pension-johnny-een-uitgang-geen-brandtrap
De Amsterdamse brandweer Vroeger en Nu, Gerard Koppers,
© 1988 HHS ISBN 90 70674 05 X