Aan het eind van de warme zondag 25 juni 1967 trekt vanaf de Atlantische Oceaan een koufront met grote snelheid richting Nederland. Voor het koufront uit ontwikkelt zich een zeer zware buienlijn in de warme lucht. In het Belgische Oostmalle, in het Nederlands-Belgisch grensgebied tussen Ulicoten en Chaam en in de Betuwe tussen Nieuwaal en Tricht onstaan kort achter elkaar 3 tornado’s. De tornado’s wordt als F3 op de Fujita Tornado Damage Scale geclassificeerd. Honderden huizen worden verwoest of raken zwaar beschadigd. Er vallen 7 doden en 32 gewonden.
De Prelude:
De week voorafgaand aan zondag 25 juni 1967 is het rustig zomerweer in West-Europa. De lucht is warm, maar het water van de Atlantische Oceaan is echter nog koud.
Op 22 juni ontstaat bij de Azoren een depressie die naar het noordoosten trekt, richting Frankrijk. Onder invloed van de depressie neemt het luchtdrukverschil boven het vasteland toe. De zuidelijke wind voert zeer warme, droge lucht aan in Nederland.
In de nacht van vrijdag op zaterdag wordt de depressie dieper. Hij bevindt zich dan zuidwest van Ierland. In een zeer sterke straalstroom komen op zaterdagavond 24 juni boven Noord-Frankrijk, tussen Lille en Saint Quentin, twee tornado’s voor in onweersbuien. Er vallen in totaal 8 doden.
Het onweer boven Noord-Frankrijk brengt echter nog geen weersomslag.
Het is die zondag een zeer warme dag, waar in Nederland het kwik tot boven de 25 graden stijgt. Om de warme, vochtige lucht in de depressie bij Ierland dringt boven Engeland koude lucht op. Op de grens tussen de zeer warme en de koude lucht ontwikkelen zich zware onweersbuien in West-Frankrijk.
Omstreeks 13.00 uur ligt een lange rechte buienlijn tussen Londen en Parijs, die met een snelheid van 80 to 100 kilometer per uur in noordoostelijke richting beweegt.
Het verloop:
Tegen 15.00 uur vallen er bij de Frans-Belgische grens hagelstenen zo groot als tennisballen uit een zeer zware buiencel, die zich voor het koufront uit verder ontwikkelt in de zeer warme lucht. In de buien komen windstoten tot 89 kilometer per uur voor.
Rond 16.15 uur ontstaat er bij het Belgische Oostmalle een tornado. Een groot deel van het dorp wordt zwaar beschadigd, 117 huizen worden geheel verwoest.
Om 16.27 uur ontstaat een tweede tornado in het Nederlands-Belgische grensgebied bij Ulicoten. De tornado trekt over de grond door een bosrijk gebied naar Chaam en buigt af richting Gilze. Tussen Chaam en Gilze trekt de tornado weer van de grond op. Het is dan 16.40 uur.
Over een lengte van 11 kilometer en een breedte van 200 tot 600 meter wordt alles in de baan van de tornado opgezogen en weggeworpen. 75 hectare bos wordt ontworteld. In de wijde omgeving komt het opgezogen puin terecht. Op een camping bij Chaam komen 2 mensen om.
Om 17.10 uur komt een 3e tornado tot ontwikkeling in de buiencel, die inmiddels is aangekomen bij bij Nieuwaal aan de Waal. Deze tornado buigt af naar het verkeersplein Deil en het plaatsje Tricht. Bij de straatweg Geldermalsen – Culemborg trekt de tornado zich in de wolken terug.
Over een afstand van 15 kilometer is een spoor van verwoesting van 150 tot 250 meter breed over het land getrokken. In het westelijk deel van Tricht wordt een woonwijk getroffen. 55 huizen worden geheel verwoest, 150 andere raken zwaar beschadigd.
Er vallen hier 5 doden en 32 gewonden, 500 mensen raken dakloos.
De oorzaken:
Een tornado of windhoos is een snel draaiende kolom lucht onder een onweersbui die als een slurf over het aardoppervlak trekt. De windsnelheden bij een tornado kunnen oplopen tot enkele honderden kilometers per uur, waardoor een spoor van vernielingen wordt getrokken.
Ze kunnen alleen optreden bij bepaalde weersomstandigheden. De verschillen in temperatuur en vochtigheid tussen de lucht aan het aardoppervlak en op grote hoogte in de atmosfeer moeten heel groot zijn. Bovendien moet op zo’n 10 kilometer hoogte een zeer sterke wind staan (een straalstroom). Dan ontstaan de enorme buienwolken die tornado’s kunnen bevatten.
In de zomerse juniweek van 1967 zijn er 3 luchtmassa’s in beweging boven Europa:
Warme, vochtige lucht boven Frankrijk, koele lucht boven Engeland en warme, droge lucht ten oosten van Nederland.
Daarmee zijn alle ingrediënten voor zeer zware onweersbuien en windstoten aanwezig. Vanwege de gebeurtenissen van de vorige dag, waar in Frankrijk in hetzelfde weer bij 2 tornado’s 8 doden vielen, en omdat het buiengebied ons land op het warmste moment van de dag zou bereiken, gaf het KNMI die zondagochtend in hun weerbericht een waarschuwing voor windhozen.
De tornado’s kregen de classificatie F3 (severe damage) op de Fujita Tornado Damage Scale (F0 = lichte schade, F5 = totale verwoesting)
De lessen:
Tegen hevig natuurgeweld is weinig bestand. In het Amerikaanse middenwesten is een tornado in staat om enorme verwoestingen aan te richten. In Nederland is een tornado (meestal windhoos genoemd) minder heftig, maar zeker niet zeldzaam. Wind- en waterhozen komen in de zomer regelmatig voor, maar hebben maar een korte levensduur. Ze komen het meest voor boven vlak en onbebouwd land of boven water.
In de 20ste eeuw werd Nederland 3 keer getroffen door een zware tornado. In 1927 vielen 10 doden bij Neede en in 1950 werd een verlaten gebied op de Veluwe getroffen.
Op 11 augustus 1972 trok een waterhoos bij camping Duinroos het eiland Ameland op. Tientallen tenten en caravans werden met inzittenden en al door de hoos opgezogen en honderden meters verder weer neergesmeten. Er vielen 4 doden en meer dan 90 gewonden. Voor de afvoer van de slachtoffers moest een helikopter-luchtbrug worden opgestart.
Ook zeer zware stormen die orkaankracht bereiken, behoren tot de verwoestende mogelijkheden van de natuur. In 1999 werd midden-Frankrijk kort achter elkaar door 2 orkanen getroffen. Voor zo’n orkaan is de 700 kilometer tussen Nederland en Frankrijk peanuts.
Het KNMI hanteert nu een alarmeringssysteem met codes Geel, Oranje en Rood, die de bevolking moeten waarschuwen in geval van extreme weer. Bij code Rood is er sprake van dusdanig levensbedreigende weersomstandigheden dat het dringend advies is om thuis te blijven. Maar wanneer je huis in de baan van een tornado komt is er weinig meer wat je kunt doen, ondanks de waarschuwingen.
Omdat de codes per provincie worden afgegeven, komt het voor dat er in het ene deel een noodtoestand is terwijl elders in de provincie het zonnetje schijnt. Daarom moet het systeem meer precies per gebied worden ingeregeld. Daar is al jaren sprake van, maar het komt nog niet van de grond.
Bronnen:
https://www.knmi.nl/kennis-en-datacentrum/uitleg/zware-windhozen-in-chaam-en-tricht
https://www.bndestem.nl/breda/50-jaar-na-de-windhoos-in-chaam-het-was-een-mooie-zomerse-dag~a85361d0