In de middag van vrijdag 17 januari 1947 worden op het terrein van kruitfabriek De Krijgsman in Muiden 4 legertrucks met onontplofte munitie uit de 2e Wereld Oorlog gelost. Bij het lossen gaat er iets fout, waardoor er een enorme kettingexplosie ontstaan. De verwoesting is enorm, ook delen van Muiden werden getroffen door de drukgolf. 17 mensen komen om het leven, waaronder 3 inwoners van Muiden.
De prelude:
Sinds 1807 stond in Muiden de buskruitmolen nr 2 De Krijgsman. Het maken van buskruit was een gevaarlijke bezigheid, en de kruitmolens stonden dan ook ver buiten de steden.
De Krijgsman stond binnen de Stelling van Amsterdam, waarvan de verdedigingswerken een eindje voorbij Muiden lagen. Daardoor kon de Stelling ook in geval van een belegering altijd over kruit beschikken.
In 1869 werd de molen vervangen door een stoomfabriek, maar het werd er niet minder gevaarlijk door. In 1883 was de eerste dodelijke ontploffing. Er vielen toen 13 doden. Ook in 1924, 1925, 1947, 1948, 1949, 1963, 1966, 1972 en 1983 vonden er hevige en meestal dodelijke explosies plaats op het terrein van De Krijgsman.
Rechts ligt het dorp Muiden
Na de oorlog werd overal in Nederland onontplofte munitie opgespoord en verzameld voor herbruik. Kruitfabriek de Krijgsman was één van de lokaties waar die munitie werd opgeslagen, gedemonteerd en verwerkt voor herbruik. Het was een gevaarlijk proces. De onontplofte munitie was er in allerlei soorten en maten en werd door elkaar heen opgeslagen. Ontstekers waren half-intact en de explosieve lading was soms onstabiel.
Er zou heel voorzichtig mee omgegaan moeten worden, maar de militairen die zich bezig hielden met het ruimen gingen er nogal losjes mee om. Het ruimen en transporteren was werk voor militairen, maar het gevaarlijkste deel van de demontage werd door te werk gestelde NSB’ers gedaan onder leiding van medewerkers van de kruitfabriek. Ook voor hen was de dagelijkse omgang met gevaarlijke explosieven routine.
Die vrijdag 17 januari arriveren 4 legertrucks met op scherp staande Duitse artilleriegranaten op de losplaats van de kruitfabriek, langs het kanaal. Die granaten zijn uit Duitse bunkers langs de kust weggehaald. De trucks worden met de hand gelost door 15 militairen. De granaten werden op een spoorlorrie gelegd en naar het demontagegebouw gereden. Zachtzinnig ging het niet, de lorries botsten af en toe hard tegen elkaar.
Langs het spoortje vanaf de losplaats naar het demontage gebouw lag een opslagmagazijn waar 500 kilo springstof was opgeslagen.
Het verloop:
Om 13.07 uur gaat het mis als de tweede truck gelost wordt. De net geloste granaten op de lorrie exploderen, waarna een kettingreactie ontstaat. Ook de ladingen van de trucks en het kruitmagazijn met de 500kg springstof ontploffen.
Het hele terrein en het dorp Muiden ligt vol met brokstukken, lichaamsdelen en weggeslingerde granaten. De verwoesting is enorm, ook delen van Muiden zijn getroffen door de drukgolf.
17 mensen komen om leven, waaronder 14 militairen en drie medewerkers van de kruitfabriek.
De oorzaken:
De oorzaak van de eerste ontploffing is niet vastgesteld. Er waren tal van geruchten, zoals een sabotage bij de assemblage vanuit de Technische wapenfabriek waardoor de granaten tijdens het gebruik door de Duitsers onverwacht konden exploderen. Deze sabotage zou nu de Nederlandse militairen fataal zijn geworden. Er was ook een gerucht dat een granaat van de lorrie afgevallen was, of dat twee lorries hard tegen elkaar zouden zijn gekomen.
Vast staat dat de omgang met het hoog-explosieve materiaal niet volgens de toen geldende veiligheidsregels plaatsvond.
Maar het was vlak na de oorlog, ongelukken met munitie waren er aan de lopende band. De puinhopen van de kruitfabriek werden opgeruimd, de schade werd hersteld, de demontage en het herbruik van de explosieven ging gewoon verder, en het leven in Muiden ook.
Regelmatig ontplofte er iets bij de kruitfabriek. Bij twee grote explosie in 1983 kwamen 4 medewerkers van De Krijgsman om het leven. De protesten uit de Muiden bevolking namen zienderogen toe.
Eind 2004 werd de fabriek gesloten. Op het terrein wordt een woonwijk gebouwd.
De lessen:
Het opslaan en verwerken van explosieven is een uiterst gevaarlijke bezigheid, waarbij voortdurende alertheid en het strak hanteren van veiligheidsregels nodig is.
Maar bij De Krijgsman werd losjes omgegaan met de regels. Voor de mensen uit Muiden die al generaties bij de fabriek werkten was het routine en daardoor verslapte de aandacht voor de veiligheid. Ook het management van fabriek vond het prima allemaal. Veiligheid werd niet als een hoge prioriteit gezien.
Het veiligheidsdenken is in de 21e eeuw wel sterk toegenomen. Gevaarlijke industrieën kunnen nu niet meer zo dicht bij bebouwde gebieden bestaan en de controles van die industrieën zijn veel strenger. Ook het management van dit soort bedrijven onderkent het belang van veilig werken en geeft daar veel geld aan uit, maar ongelukken blijven in kleine hoekjes zitten.